SEMUNDJA ADDISON
Semundja e Addison-it eshte nje gjendje kronike ne te cilen gjendrat mbiveshkore nuk prodhojne mjaftueshem hormone kortizol dhe aldosteron.
Gjendrat mbiveshkore, te njohura gjithashtu si gjendra adrenale, jane gjendra te vogla ne forme trekendeshi qe ndodhen ne maje te seciles prej dy veshkave tuaja. Ato jane pjese e sistemit endokrin.
Kortizoli eshte nje hormon qe ndihmon trupin t’i pergjigjet stresit ne organizem, duke perfshire streset nga semundjet, lendimet ose operacionet. Gjithashtu ndihmon ne ruajtjen e tensionit te gjakut, funksionit te zemres, sistemit imunitar dhe niveleve te glukozes (sheqerit) ne gjak. Kortizoli eshte nje hormon shume thelbesor per jeten.
Aldosteroni eshte nje hormon qe ndikon ne ekuilibrin e natriumit (kripes) dhe kaliumit ne gjak. Kjo nga ana tjeter kontrollon sasine e lengjeve qe veshkat largojne si urine nga trupi dhe ne menyre te terthorte ndikojne ne tensionin e gjakut.
Semundja e Addison-it quhet gjithashtu insuficienca primare e veshkave. Nje çrregullim qe ndodh kur gjendra e hipofizes nuk leshon mjaftueshem hormon adrenokortikotropik (ACTH), i cili aktivizon gjendrat mbiveshkore per te prodhuar kortizol.
Jane dy semundje shume te rrezikshme ne trup qe duhet ti dallojme, njera eshte semundja Addison dhe tjetra eshte semundja Cushing. Morbus Addison eshte ajo semundje qe vjene si pasoje e pamjaftueshmerise se kortizolit dhe/ose e aldosteronit. Ndersa semundja Cushing eshte ajo semundje qe vjen si pasoje e niveleve shume te larta te kortizolit dhe/ose te aldosteronit.
KUSH ESHTE ME I RREZIKUAR TE PREKET NGA SEMUNDJA ADDISON?
Semundja e Addison mund te preke njerezit e te gjitha grupmoshave, por eshte me e zakonshme tek njerezit 30-50 vjeç.
Njerezit qe kane sindromen poliendokrine autoimune, nje semundje e rralle, e trasheguar ne te cilen sistemi imunitar sulmon gabimisht shume nga indet dhe organet, kane shume me shume gjasa te kene semundjen e Addison-it.
Njerezit qe kane ndonje nga semundjet autoimune te meposhtme jane gjithashtu ne rrezik me te larte per te zhvilluar semundjen Addison:
- Diabeti i tipit I.
- Anemi e demshme.
- Semundja Gravis.
- Tiroiditi kronik.
- Dermatiti herpetiformis.
- Vitiligo.
- Miastenia gravis.
KUSH JANE SIMPTOMAT E SEMUNDJES ADDISON?
Nese zhvillohet semundja e Addison-it, demtimi i gjendrave mbiveshkore kerkon shume kohe qe te ndodhi, keshtu qe simptomat shfaqen gradualisht dhe ato ndryshojne nga nje person tek nje person tjeter.
Simptomat e semundjes se Addison jane:
- Lodhje me perkeqesim te vazhdueshem (simptoma me e zakonshme).
- Njolla me ngjyre te erret ne lekure (hiperpigmentim), veçanerisht rreth plageve dhe mishrave te dhembeve.
- Dhimbje barku.
- Nauze dhe te vjella.
- Diarre.
- Humbje te oreksit dhe humbje te paqellimshme te peshes.
- Dhimbje muskulore, spazma muskulore dhe/ose dhimbje kyçesh.
- Dehidrim.
- Tension i ulet i gjakut, i cili mund te shkaktoje marramendje.
- Ndryshime ne humor dhe sjellje, te tilla si nervozizem, depresion dhe perqendrim te dobet.
- Nje deshire per ushqim te kripur.
- Sheqeri i ulet ne gjak (hipoglicemia).
- Femrat qe vuajne nga semundja e Addison-it mund te kene gjithashtu menstruacione jonormale, alopeci(renje te flokeve) dhe te kene nje deshire te reduktuar seksuale.
Nje krize nga semundja Addison eshte nje urgjence mjekesore. Nese nuk trajtohet, mund te çoje ne tronditje dhe vdekje.
Simptomat e nje krize jane:
- Dobesi ekstreme.
- Dhimbje te papritura, te forta ne pjesen e poshtme te shpines, barkut ose kembeve.
- Ndjeheni te shqetesuar, konfuz, te frikesuar ose ndryshime te tjera te funksionit mendor.
- Te vjella te renda dhe diarre, te cilat mund te çojne ne dehidrim.
- Tension i ulet i gjakut.
- Humbja e vetedijes.
SI MUND TE ZBULOHET SEMUNDJA ADDISON?
Duke qene se simptomat e semundjes se Addison zakonisht zhvillohen ngadale me kalimin e kohes dhe jane te paqarta, shpesh çojne ne nje vonese ne zbulimin e semundjes.
Mjeket shpesh zbulojne “aksidentalisht” semundjen e Addison-it kur kerkojne nje test rutine gjaku, siç eshte nje panel metabolik baze dhe shikon nivele te uleta te natriumit ose nivele te larta te kaliumit.
Nese mjeku dyshon se mund te keni semundjen e Addison-it bazuar ne simptomat tuaja, atehere ai/ajo mund te kerkoje te beni disa analiza shtese per te vertetuar gjendjen tuaj.
Çfarë analizash do te behen per te diagnostikuar semundjen e Addison?
- Testet e gjakut
Kjo analize eshte shume e rendesishme per te matur nivelet e natriumit, kaliumit, kortizolit dhe ACTH ne gjak. - Testi i stimulimit te ACTH
Ky test mat pergjigjen e gjendrave mbiveshkore pasi ju jepet nje injeksion me ACTH artificial. Nese gjendrat mbiveshkore prodhojne nivele te ulëta te kortizolit pas injektimit, ato mund te mos funksionojne siç duhet. - Testi i hipoglicemise te induktuar nga insulina
Mjeku mund te kerkoje kete test per te percaktuar nese simptomat jane per shkak te problemeve me gjendren e hipofizes ne vend te gjendrave mbiveshkore. Ky test mat nivelet e sheqerit ne gjak (glukozes) para dhe pas injektimit te insulines me veprim te shpejte, e cila duhet te çoje ne nje renie te sheqerit ne gjak dhe nje rritje te kortizolit. - Tomografia e kompjuterizuar (CT)
Tomografia e kompjuterizuar ose sic njihet ndryshe edhe skaneri eshte nje test imazherie qe perdor rrezet X per te marre pamje te qarta te gjedres mbiveshkore.
SI MUND TE TRAJTOHET SEMUNDJA ADDISON?
Semundja e Addison-it trajtohet duke zevendesuar hormonet qe mungojnë, kortizolin dhe aldosteronin. Kjo semundje nuk sherohet asnjehere.
Kortizoli zevendesohet nga ilaçi hidrokortizon dhe aldosteroni zevendesohet nga ilaçi fludrokortizon. Semundja e Addison-it eshte nje semundje kronike(nuk sherohet asnjehere), keshtu qe do t’ju duhet te merrni ilaçe per gjithe jeten.
Dozat e ketyre barnave jane te ndryshme per secilin person dhe mjeku mund te rrise dozen kur jeni duke perjetuar nje infeksion, traume, operacion dhe situata te tjera stresuese per te parandaluar nje krize akute mbiveshkore.
Nese jeni duke marre fludrokortizon, mjeku mund t’ju thote te rrisni marrjen e kripes, veçanerisht ne mot te nxehte dhe te lagesht dhe pas ushtrimeve te forta fizike.
REFERENCAT
- National Adrenal Diseases Foundation (NADF): “What Is Addison’s Disease?” (https://www.nadf.us/what-is-addisons-disease/)
- American Association of Clinical Endocrinologists (AACE): “Adrenal Insufficiency” (https://www.aace.com/sites/default/files/adrenal-insufficiency.pdf)
- Mayo Clinic: “Addison’s Disease” (https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/addisons-disease/symptoms-causes/syc-20350293)
